In therapie beginnen we bij hoe jouw neurobiologie zich vanuit overleving structureel heeft aangepast aan overweldigende ervaringen. De automatische reacties die daaruit voortkomen blijven actief, ook al is het gevaar allang voorbij. Dat kan zorgen voor teveel of juist te weinig voelen, onvoorspelbare emoties, ongestuurd gedrag, sociale angst, over-analyseren etc. Je zou kunnen zeggen dat er een defaultstaat van je neurobiologie is ontstaan die nauwelijks veiligheid of rust (her)kent en daarom niet kan shiften naar een andere staat.

We richten ons eerst op het ontwikkelen van je bewustwording en het herkennen van die automatische interne en externe patronen die door je onbewuste brein worden aangestuurd. Dat is de basis van hoe je alles ervaart en waar vanuit je handelt. Je systeem heeft aangeleerd niet aanwezig te zijn in de realiteit en ook niet bij je interne ervaringen. Een dissociatieve staat, met als gevolg dat je neurobiologie, met name het vestibulaire systeem in je hersenstam die weet waar je je ten opzichte van de omgeving bevindt, de richting ook kwijt is, wat uiteraard een zeer onveilige basis geeft.

Vanuit een dissociatieve staat is het heel lastig om trauma te verwerken, er is een gebrek aan richting en veiligheidsanker. Het is dus belangrijk dat jouw neurobiologie weer leert op de grond te zijn, letterlijk, in het huidige moment in de omgeving aanwezig te zijn. Daarnaast is het belangrijk dat het verschil duidelijker wordt tussen patronen uit het heden en verleden, want bij trauma is het verleden vaak nog steeds de basis van je reactie in het heden. Je leert signalen herkennen van wanneer je uit die gronding weg gaat en naar een dissociatieve staat shift en op welke momenten dat gebeurt.

We hebben ook oog voor stabilisatie, zeker als je bekend bent met risicovol gedrag in die automatische reacties. Samen gaan we manieren vinden om dat te stabiliseren. Onder andere door steeds terug te bewegen naar die gronding en aanwezigheid in het moment, maar ook door te zoeken naar alternatieven die op een veiliger manier tegemoetkomen aan waar je eigenlijk naar op zoek bent.

Finding Solid Ground

Ontwikkeld door: Ruth Lanius, Bethany Brand, Hugo Schielke en Francesca Schiavone

FSG is georganiseerd rondom aanwezigheid en gericht op stabilisatie en kan gecombineerd worden met andere modellen. Het is een therapeutisch programma dat naar aanleiding van neurologisch onderzoek en kennis van neurobiologie is ontstaan. Tijdens het onderzoek naar de effectiviteit van dit model is neurologisch onderzoek gedaan naar de veranderingen in connectiviteit in het brein verenigd met de ervaringen van individuele deelnemers en groepen deelnemers.

Het focust niet direct op veiligheid en emoties omdat dat te overweldigend kan zijn als iemand niet aanwezig is en vanuit dissociatie in de emoties terecht komt. Leren te gronden en weer aanwezig te zijn in het heden zorgt voor meer ervaring van veiligheid, helderder kunnen denken, vergroot het bewustzijn van wat er intern en extern gebeurt en geeft meer bewustzijn van andere opties en bronnen.

Binnen dit programma is ook veel aandacht voor bewustwording en oefening tussen therapiesessies. Verder wordt ook gebruik gemaakt van Deep Brain Reorienting technieken.

Tools

Ik gebruik verschillende andere tools indien dat jou helpt om te gronden en aanwezig te zijn, zoals uit Polyvagaal, Sensorimotor Psychotherapy, EFT (tappen), ademtechnieken, maar ook educatie over neurobiologie zodat er meer begrip ontstaat waarom je doet wat je doet en dat het vooral gebaseerd is op logica en noodzaak uit het verleden.

Als er voldoende gegronde basis en aanwezigheid kan zijn tijdens een sessie, kunnen we van daaruit gaan kijken op welke manieren trauma is ontstaan waardoor je neurobiologie in overlevingsstand heeft moeten gaan. Dat doen we niet via het verhaal en directe herinneringen, en gebruiken praten en cognitief begrijpen ook niet als uitgangspunt. We pakken het ook weer aan via neurobiologie en dan met name door via de ingang van lichamelijke sensaties meer inzicht en begrip te krijgen in interne processen, zoals: emoties, gedachten, overtuigingen, visuele representaties en de urgente behoefte tot bepaald gedrag.

Want de biologie is logisch, zonder uitzondering. Ik geloof daar volledig in. Want het is zo onzinnig als de natuur ervoor zou kiezen zichzelf bewust tegen te werken. Er gebeurt alleen iets als daar een reden voor is, als je overleving op het spel staat. En je overleving is sterk en heeft zich dus ook in je neurobiologie vastgezet: dat nooit meer! Met denken verander je het in ieder geval niet, zeker niet vanuit een gedissocieerde staat. We gaan bij het verwerken van trauma dan ook naar de basis: wat was de aanleiding, waarom was het nodig?

Vanuit dit begrip en respect voor dat het zonder jouw bewuste tussenkomst jou veilig heeft gehouden, gaan we kijken of we ook hierin heden en verleden meer van elkaar kunnen scheiden, zodat je vanuit het heden het verleden op een andere manier kunt ‘wegschrijven’ in je brein. Een andere plek, namelijk in het verleden, maar ook een andere beleving, namelijk een vanuit een volwassene die in het huidige moment kan zijn.

Integratie

Op deze manier verbinden de twee hersencircuits, zoals op de pagina Trauma en Dissociatie wordt besproken, weer aan elkaar. De denkloop en de voelloop communiceren weer waardoor regulatie automatisch kan gebeuren, dat is de bedoeling. We hebben voor echt traumaherstel een neurobiologie nodig die daar ook toe in staat is en de integratie van deze breinprocessen is daar de basis voor.

Internal Family Systems

Ontwikkeld door: Richard Schwartz en het IFS Instituut

IFS is van origine geen traumatherapie, maar kan wel worden geïntegreerd in een bredere aanpak waarbij de neurobiologie van trauma het uitgangspunt is. IFS is het meest uitgebreide therapeutische delenmodel. Het gaat er vanuit dat we als mensen per definitie divers zijn, ook weer vanuit overlevingsperspectief. Bijvoorbeeld: stel dat je een nieuwe auto gaat kopen, dan zal er intern zelden maar 1 perspectief en mening zijn. Dat is de bedoeling zodat je alle kanten afweegt en met name de veiligheid waarborgt. Hoe sterker en meer tegenstrijdig die meningen zijn, hoe chaotischer het wordt en dan wordt een beslissing nemen lastig.

Als we het over trauma hebben zijn veel delen meestal zeer gepolariseerd omdat ze meningen hebben ontwikkeld en rollen op zich hebben genomen die vanuit overleving zijn ontstaan, meestal op een jonge leeftijd. Wat je duidelijk in IFS kunt opmerken is hoe zeer het verleden daarin nog aanwezig is. Delen hebben ‘jonge’ gevoelen en reageren vaak ook jong, vanuit machteloosheid en hopeloosheid. Een kind heeft immers minder controle over de omgeving en zichzelf. Er zijn jonge en oudere delen, maar ook delen die we Exiles noemen die met de emotioonele ervaring vastzitten en Beschermers die geleerd hebben om de Exiles niet te laten overspoelen. Het doel van IFS is delen begrijpen en het volwassen Zelf, wat de basis vormt van wie je nu bent, hen te helpen.

De combinatie met eerst zorgen voor een veilige neurobiologische basis, is dat het Zelf duidelijker aanwezig kan zijn en dus van daaruit die hulp kan bieden. Want meestal staan de Manager-delen als beschermers aan het roer, die zijn vooral aan de cortex gelinkt en proberen via denken, analyseren en onderdrukken controle te houden over gevoel en de buitenwereld. Het kan heel lastig zijn als iemand gedissocieerd is om voor henzelf en voor een therapeut duidelijk te krijgen hoeveel Zelf-energie er aanwezig zijn, we noemen dat Self-like parts. Zeker als iemand niet weet waar het heden überhaupt is. Dit maakt de combinatie met Finding Solid Ground zo waardevol.

Somatische & IFS-gebaseerde EMDR

EMDR is een bekende methode bij trauma, vooral bij PTSS na een duidelijke, overweldigende ervaring. Maar bij ontwikkelingstrauma ligt dat anders: de herinneringen zijn vaak impliciet, niet chronologisch of verhalend. Ze leven voort als fysieke of emotionele reacties, opgeslagen in diepere lagen van de neurobiologie. Dat roept de vraag op of klassieke EMDR daarvoor wel voldoende aansluit.

Toch wordt EMDR steeds vaker aangepast voor deze complexere vormen van trauma. Door het te koppelen aan lichamelijke sensaties en innerlijke delen, kunnen ook impliciete herinneringen worden benaderd. Oogbewegingen blijken bovendien invloed te hebben op de visuele cortex, die sterk betrokken is bij traumaverwerking. Hier ontstaat ook overlap met Deep Brain Reorienting. Het vakgebied blijft zich ontwikkelen, en steeds duidelijker wordt hoe alles in het systeem samenwerkt vanuit overleving.